Jak wynika z raportu InfoDług „Ogólnopolskiego raportu o zaległym zadłużeniu i niesolidnych dłużnikach” (edycja 35, marzec 2019 r.) na koniec 2018 r. prawie 2,78 miliona Polek i Polaków nie radziło sobie z terminową spłatą zobowiązań kredytowych i pozakredytowych. Utrata kontroli nad terminową spłatą zobowiązań może prowadzić do niewypłacalności. Jednym ze sposobów na oddłużenie jest tzw. upadłość konsumencka, jednak nie każdy dłużnik będzie mógł z niej skorzystać.
Postępowanie upadłościowe wobec osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej, czyli tzw. „upadłość konsumencka”, jest uregulowane w ustawie z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe (Dz. U. 2019.498 – tekst jednolity). Upadłość konsumencka dotyczy osób fizycznych, nieprowadzących działalności gospodarczej. Natomiast dla osób fizycznych, będących przedsiębiorcami, a także dla wspólników (partnerów) osobowych spółek handlowych, ponoszących odpowiedzialność za zobowiązania spółki bez ograniczenia, przewidziana jest upadłość przedsiębiorcy.
Dla możliwości ogłoszenia upadłości konsumenckiej nie ma znaczenia pochodzenie zadłużenia. Zadłużenie może być pochodną działalności zawodowej albo prowadzonej wcześniej działalności gospodarczej danej osoby, może także wynikać ze sfery prywatnej.
Wniosek o ogłoszenie upadłości konsumenckiej rozpoznaje sąd upadłościowy, czyli w praktyce wydział gospodarczy w sądzie rejonowym, którego właściwość miejscowa jest ustalana z uwagi na główny ośrodek podstawowej działalności dłużnika. W przypadku osoby fizycznej, nieprowadzącej działalności gospodarczej, zgodnie z przepisem art. 19 ust. 1c Prawa upadłościowego, domniemywa się, że głównym ośrodkiem jej podstawowej działalności jest miejsce zwykłego pobytu tej osoby. Wniosek należy złożyć na urzędowym formularzu. Podlega on opłacie w kwocie 30 zł.
Zasadniczą przesłanką ogłoszenia upadłości konsumenckiej jest niewypłacalność dłużnika, czyli utrata zdolności do wykonywania swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych. Zgodnie z przepisem art. 11 ust. 1a Prawa upadłościowego: „domniemywa się, że dłużnik utracił zdolność do wykonywania swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych, jeżeli opóźnienie w wykonaniu zobowiązań pieniężnych przekracza trzy miesiące.” Natomiast, w praktyce, kluczowa dla możliwości ogłoszenia upadłości konsumenckiej okazuje się ocena wniosku pod kątem zaistnienia przesłanki negatywnej, określonej w przepisie art. 4914 ust. 1 Prawa upadłościowego. Zgodnie z tym przepisem: „Sąd oddala wniosek o ogłoszenie upadłości, jeżeli dłużnik doprowadził do swojej niewypłacalności lub istotnie zwiększył jej stopień umyślnie lub wskutek rażącego niedbalstwa.” Założeniem ustawodawcy jest dopuszczenie do oddłużenia dłużników, którzy nie zawinili, zadłużając się, natomiast uniemożliwienie skorzystania z tej instytucji dłużnikom nieuczciwym, celowo zaciągającym zobowiązania bez możliwości ich spłaty. Sytuacja każdego wnioskodawcy będzie w tym zakresie indywidualnie oceniana przez sąd. Przy dokonywaniu oceny istotna będzie np. sytuacja osobista i rodzinna wnioskodawcy, a także jego doświadczenie życiowe i wykształcenie, stąd nie sposób abstrakcyjnie wskazać zamkniętego katalogu sytuacji, które można zakwalifikować, jako umyślne lub rażąco niedbałe doprowadzenie do swojej niewypłacalności lub istotne zwiększenie jej stopnia.
W przepisach art. 4914 ust. 2-4 Prawa upadłościowego wskazano również inne przesłanki negatywne ogłoszenia upadłości konsumenckiej, które należy mieć na względzie przy zgłaszaniu wniosku, jednakże nie mają one charakteru bezwzględnego, tak jak przesłanka określona w przepisie art. 4914 ust. 1 i mimo ich zaistnienia sąd przeprowadzi postępowanie i ogłosi upadłość, jeżeli jest to uzasadnione względami słuszności lub względami humanitarnymi.
Autor: Jakub Strykowski, radca prawny
